Mama Simikuna P’unchaw: ¿Imatataq ruwachkanchik chaykunata waqaychanapaq?

• Sapa 27 punchaw aymuray killapim, Mama Simikunapa P’unchawninta raymichanku.
• Perú suyupiqa 48 indígena simikuna kan, 44 Amazonas suyupi rimakun hinaspa sapallan 4 Andes urqukunapi.

Kay qhipa watakunapiqa Perú suyuqa tukuy pachantinpi rimaykunata ruwarqa gastronomía nisqamanta, turistakunapak atracciones, arte y cultura; ichaqa ancha pisillatan rimakun imaymana kayninmanta ñawpaq simikuna. Aunque iskaylla, quechua y aymara, tukurunku pachantinpi riqsisqa, suyunchikpiqa 48 simikuna waqaychasqa kachkan, chaymanta 44 chaykunaqa Amazonas suyupi rimakun, Andes suyupitaq 4lla, Base de Datos nisqapi lista nisqanman hina de Pueblos Indígenas o Nativas nisqamanta. Sapa 27 punchaw aymuray killapim yuyarikun Mama Simikunapa P’unchawnin, qawarisqa identidadpa, culturapa simbulun hina. Ichaqa allintaña kallpachakurqanku chaypas chay kikin colonos ruwanku dialectonkuta herencia cultural hina saqenankupaq chay musuq miraykunaman, kay llamkayqa aswan sasachakuchkan, mana políticas nisqakuna kasqanrayku chaykunam mama siminchikkuna waqaychayta saqin. “Peru mamallaktapak ñawpa rimaykunata wakaychina llankayka shuk llankaymi kan, chaytami rurana kan sapa sayayninchikmanta peruanokunata suyasun. Cesar Hatun Yachay Sunturpi Vallejo (UCV) maskayku yachakuqniyku, llamkaqkunaman riqsichiyta yachachiqkunata, kamachiqkunata ima, chaynapi kaykunata waqaychay ancha allin kasqanmanta ukhunchanankupaq simikunata, musuq ñankunata maskaspa pisi pisimanta huk sistema de rimanakuy, musuq miraykunapaq amistadniyuq hinaspa chayananpaq, ahinataq Kaymi redes sociales nisqamanta”, nispan rimarirqa doctor Heraclio Campana, vicerrector UCV yachaysapa. Shinallatak kay hatun yachay wasika kay incentivo llankaypi llankashkatami sinchiyachirka yachakuqkunapa yachay wiñayninpi mama simikunata churay. Chaynapi, Ñam kanña experienciakuna quechua rimaq yachakuqkunapa tesisninkuta yanapasqankumanta mama rimayninkupi licenciatura, maestría nisqa yachaykunata chaskinankupaq. Kay casokunamanta hukninmi karqan doctor Marco Antonio Azabache Peralta, paymi… doctoradota Comunicación Socialpi Programa de Graduados nisqamanta chaskirqa UCV, con la tesis "Quechua en publicidad como recurso para reforzar la...identidad nacional: Kamachiy ukupi paktachina kamachiykuna riqsichiq". “Llaqtanchikpas, identidad nacionalninchikpas achka elementokunatam necesitanku... kallpachay. Kay investigacionta ruwaspay, wiñachispaymi qawayta hinaspa entiendeyta atirqani quechua simiqa atiyniyuq simi mana llaqtanchikllapichu tarikun ichaqa rimakuntaqmi Argentinapi, Ecuadorpipas, inti lluqsimuy Perú suyupipas kanmi Pasta quechua. Siminchikpaqqa achka pendiente llamkaykunatam kapuwanchik originalmente y definitivamente amachan imaymana nativo llaqtakunata suyupi. Chayta sientey huk propuestapa partenmi kanku hinaspapas huk plan de desarrollo y crecimiento nisqa hatunmi satisfacción", nispas nin doctor Azabache, paymi chay quechuatapas rimarirqa aswanta qhawarina, astawanqa willanakuypi. “Mama siminchispi anchata interesakunanchis, aprovechananchistaqmi kay oportunidad quechuamanta wakmanta rikhurinanpaq, sapa p’unchaw ñuqanchikpa parten kananpaq ima. Achka simikunata quechuamanta huk simikunamantapas Moche hina mana musyakuspalla apaykachanchik yupay. Kaytaqa kallpanchana”, nispan rimarirqa. ¿Hayk’aqmantapachataq Mama Simikunaq P’unchaynin raymichakun? Kay p'unchawqa 1975 watapi Juan Velasco Alvarado kamachiy pachapi kamasqa karqan, kunantaq chay p’unchaymi quechua simi llaqtanchispi oficial simi hina reqsisqa karqan. Kay p'unchawpa munayninqa, Perú suyup ñawpaq kawsayninta waqaychaspa, herenciata hina hamuq miraykunapaq simikunawan, rimaykunawan qhapaqyachisqa cultura ancestral nisqa. Aunque, Ley No 29735 nisqanman hinaqa, entidades públicas y privadas nisqakunan kamachin chayman chayanankupaqqa kay simikunapi simiwan, qillqapi ima willanakunanku tiyan kunankamapas chaykunata ruwaq peruano huñukuna. “Kunankamaqa instituciones públicas nisqakunallam deberniyuq kanku lluqsinanpaq ordenanzas regionales y municipales, documentos oficiales y comunicaciones nisqakuna Minedu nisqapa oficializasqan alfabetokunata servichikuspa. Ichaqa, Perú runakuna chay simikunataqa ñawpaqman puririchiyta atisunman; ñawpaqta chaykunata riqsispa, riqsispa hinallataq hatunchakusqa sientekuspa, llaqtanchispi saphinchismanta, culturanchismantawan”, nispa Dr. Campana tukurqa.